Teatr,
w którym rządzi słowo! – Kyōge
Historia teatru Kyōge
Kyōgen jest
jedynym komediowym gatunkiem klasycznego teatru japońskiego z zarazem jedynym,
którym rządzi słowo, czyli dialogi, a nie muzyka i taniec. Historia tego teatru
łączy się z historią teatru nō, mają bowiem
wspólny rodowód, korzenia. Teatr Kyōgen jest
teatrem komediowym, elementy są żartobliwe, prowokujące do śmiechu, teatr ten
do pewnego stopnia osiągnął dojrzałość formy za życia Kan’amiego-
założyciela. Odtąd tragizm (teatr nō) i komizm
stanowią dwa odrębne światy. Jednak możemy dostrzec dopełniającą się wzajemnie
siłę i połączona oba teatry, tak że możemy spotkać dwa gatunki na scenie. Do
dziś bowiem tworzą one nierozerwalny organizm sztuki i życia.
Realistyczna
farsa rozwijała się na bazie elementów humorystycznego dialogu i komediowego
naśladownictwa w przeciwieństwie do teatru nō. Odpowiednie
warunki do dynamicznego rozwoju nastąpiły dopiero w XVI wieku, wtedy to
pozwolono aktorom wykonywać naprawdę swój zawód czyli tylko nurt teatru Kyōgen.
Podczas
pierwszej prezentacji Kyōgen poza Japonią, która
odbyła się w 1957r. w Paryżu, aktorom towarzyszył niepokój, nie wiedzieli jak
zostanie przyjęty ten teatr, spodziewali się najgorszego. Jednak z satysfakcją
mogli stwierdzi, że efekt był odwrotny, gdyż Francuzi potrafili skoncentrować
się na niezwykle wyrazistej, ekspresyjnej grze i z niej odczytywać sens sztuki.
Z czasem, dzięki coraz częstszym wyjazdom, Kyōgen
stało się znane na całym świecie, a dzięki tłumaczeniom sztuk na języki obce
oraz opracowaniom naukowym zaczęło być lepiej rozumiane, podobnie jak pozostałe
gatunki teatru japońskiego, o których wiedza również stopniowo się
upowszechniła i działała inspirująco na wielu zachodnich twórców teatralnych.
Maski
w teatrze Kyōgen
Aktorzy Kyōgen przeważnie występują
bez maski, makijażu i peruki. Są jednak role, które wymagają innego, mniej
realistycznego wizerunku. Wówczas potrzebna jest maska. Wymagana jest ona także
w przypadku odgrywania (zawsze przez mężczyznę) postaci kobiecych. Maska Kyōgen służy zatem do ukrycia prawdziwej twarzy
aktora. Ma ona wartość rekwizytu realnego przedmiotu. Jest odarta z
mistyczności. Odznacza się bardzo wyrazista ekspresja.
Zasadniczo
istnieją trzy grupy masek Kyōgen wyodrębnione
według znacznie prostszych kryteriów klasyfikacji niż w przypadku nō:
- postaci nadnaturalne
- ludzkie
- zwierzęce.
W sumie jest
około dwudziestu typów. Do pierwszej grupy należą maski bogów i demonów. Do
drugiej należą specjalne postaci ludzkie jak np. oji
czyli stary mężczyzna. Do ostatniej grupy znajdują się maski zwierząt, roślin i
duchów.
Muzyka
Kyōgen
Muzyka w Kyōgen pojawia się zwykle
tylko w sztukach z elementami śpiewu i tańca, które stanowią ponad połowę
obecnie wystawianego repertuaru. Występuje tam orkiestra, nie jest zawsze w
komplecie, jest identyczna jak w teatrze nō.
Poszczególnym instrumentom przypisane są te same miejsca na scenie, a widoczną
różnicą jest tak naprawdę tylko to, że gra się tam na flecie i małym bębnie.
Poza tym orkiestra jest zwrócona twarzą do widowni, a kiedy wchodzą na scenie,
kurtyna nie podnosi się w górę jak w nō tylko
wolno rozsuwa się na boki. Żaden z uczestników orkiestry nie siedzi również na
małym stołeczku. W niektórych scenach klaszcze się w dłonie lub śpiewa pieśni.
Zasadniczo gra orkiestry stanowi tło muzyczne, którego celem jest akcentowanie
wesołości lub podkreślenie momentów kulminacyjnych.
Kostiumy
w teatrze są zazwyczaj takie, jak noszą codzienni ludzie.
Charakteryzują się prostotą, monotonią barw i wzorców, wykonane są z lnianych i
płóciennych tkanin. Każdej roli przypisany jest odpowiedni kostium, ale kolor i
wzór tego kostiumu dobiera aktor indywidualnie zgodnie ze stylem swojej szkoły
i według swoich upodobań. Twórcy teatru kyōgen postanowili zaprezentować swoją twórczość w
Europie, obawiali się jednak reakcji Europejczyków. Czekało ich miłe zaskoczenie-
widzowie docenili egzotyczność spektakli, w którym dużą rolę wprawdzie
odgrywało słowo, ale równie ważne były gesty i kontakt z widzem. Było to lepiej
zrozumiane przez widownię, dlatego tak bardzo przypadło im to do gustu. Teraz
teatr ten działa także jako inspiracja dla innych powstających teatrów na całym
świecie.