Dar
bogów
„Gdy skończył się okres Kritayuga,
wśród ludzi zaczęły narastać gniew i zniechęcenie, a smutek mieszał się z
radością. Bogowie, patrząc na to posłali swojego przedstawiciela, Indrę, przed
oblicze Brahmy i poprosili go, aby stworzył dla ludzi coś dla rozrywki - coś
widzialnego i coś słyszalnego – Piątą Wedę – dostępną dla wszystkich.
Brahma postanowił dać ludziom Wedę, w której odbijały się wszystkie przyszłe
ludzkie zachowania, a która była miejscem spotkania wszystkich sztuk i nauk, a
także drogowskazem do dobrobytu i spisem powinności ludzkich.
Brahma zadumał się i wspomniał swoje
poprzednie Wedy, z Rygwedy wziął tekst, z Sama Wedy muzykę, z Yajur Wedy aktorstwo, z Atharwa
Wedy uczucia i stworzył Wedę Piątą – Natya Wedę.”
(za
M.L.Varadpande – History of Indian Theatre)
Teatr, zgodnie z przekonaniem Hindusów, jest darem bogów. To
bogowie stworzyli widowisko teatralne. Jak czytamy w powyższym fragmencie
zaczerpniętym ze starych pism hinduskich, to Brahma – bóg i stwórca wszystkiego
stworzył teatr. Jak podają inne źródła, Brahma stworzył go najpierw dla bogów,
ale ci go odrzucili, ponieważ dramat opowiadał także historie smutne, a
mieszkańcy nieba nie przywykli do obcowania z troskami i cierpieniem. Wtedy
Brahma wezwał ascetycznego mędrca, Bahratę, i jemu
powierzył świętą sztukę teatru. Zgodnie z tradycyjnymi przekazami hinduskimi to
pierwotne przedstawienie zostało następnie wzbogacone poprzez dary bogów Wisznu
i Siwy, stanowiących wraz z Brahmą hinduską trójcę najważniejszych bóstw - Trimurti. Ale swoje elementy w sztukę teatralną wniosły
także boskie kobiety: Parwati - małżonka Siwy oraz Saraswati – żona Brahmana; bogini
sztuki i nauki, którym indyjski teatr zawdzięcza elementy taneczne, powab i
delikatność.
Teatr indyjski, który pierwotnie był formą kultu świątynnego,
przez setki lat narażony na wymarcie w czasach islamskiej krucjaty, a następnie
na kulturową „globalizację” i powiewy współczesności, przetrwał w prawie
niezmienionej formie, ponieważ był starannie pielęgnowany i otaczany wielką
czcią, jako właśnie jeden z elementów tożsamości i religijności hinduskiej. A
skoro tak, to nie powinna dziwić ogromna waga, jaką wyznawcy hinduizmu
przykładali i dalej przywiązują do klasycznego spektaklu teatralnego. W Indiach
teatr stawiany jest na równi z takimi formami religijnej działalności, jak
modlitwa i składanie ofiar, studiowanie świętych ksiąg, czy wspomaganie
jałmużną potrzebujących.
Sztuki tradycyjnego teatru indyjskiego opowiadają mityczne historie
zaczerpnięte z kart świętej historii Indii. Zawierają one opowieści o
heroicznych królach, niegodziwych demonach, a także o interwencjach istot
boskich w świat ludzkich uczuć i namiętności. Odnajdujemy tam przypowieści o
bogini rzeki życia Ganga, od której nazwę zaczerpnęła
wielka rzeka, o drapieżnej i krwawej Kali, o bogach nocy, wichru, świtu i ich
licznych wcieleniach.
Dla pracy artystycznej aktorów tradycyjnego teatru indyjskiego pierwiastek
religijny ma znaczenie ogromne. Tylko bowiem artystyczne mistrzostwo, tylko
pełne oddanie artystycznemu powołaniu może podobać się bogom i tylko wtedy
spektakl teatralny zasłuży na to, by traktować go na równi z praktykami
religijnymi. W przedstawieniach biorą udział wszyscy zgromadzeni. A ludzie,
którzy podczas tych wydarzeń zakładają kostiumy z całą pewnością nie są tylko,
i nie czują się tylko, aktorami. To do nich właśnie pasuje znakomicie
określenie – kapłani w kostiumach, w których wstępują istoty boskie, aby przez
nich przemawiać do ludzi.
Religijny i sakralny charakter hinduskiego teatru klasycznego przetrwał do
naszych czasów. Nawet współczesne przedstawienia teatralne w szerokim zakresie
wykorzystują elementy indyjskiej tradycji: staranną, przebogatą
charakteryzację, której efekt wzmacnia operowanie gestem, tworząc swoisty, ale
magiczny język, pogłębiony poprzez wystudiowane pozy aktorów. Spektaklom zawsze
towarzyszy odpowiednie przygotowanie, wyciszenie oraz skupienie. Przedstawienia
te mają w sobie zarówno pierwiastek religijny, jak również coś kuglarskiego,
stanowiąc dla widzów niezapomniane, mistyczne przeżycie. Taki właśnie teatr
odpowiada na ludzką potrzebę przeżywania doznań artystycznych i estetycznych, a
jednocześnie realizuje potrzebę bycia bliżej świata bogów.